البته که برای ما ایرانیان قلیان نیاز به معرفی ندارد؛ ولی اگر بخواهیم مختصری بگوییم، قلیان وسیله ایست برای کشیدن تنباکو که از زغال بعنوان سوخت و حرارت زایی استفاده می شود. بسیاری از مردم بخصوص جوانان، حداقل یک بار کشیدن قلیان را تجربه کرده اند . اما آیا تا کنون از خود پرسیده اید تاریخچه قلیان چیست؟ با ادامه این مقاله همراه باشید تا مختصری به قدمت و پیشینه قلیان بپردازیم.
یک قلیان مدرن و فانتزی
قلیان بیشتر در ایران، هند و کشور های عربی شناخته شده است . البته در سال های اخیر از طریق مهاجران عربی و هندی ، در اروپا و آمریکا رواج و محبوبیت بسیاری نیز یافته است. مکانیزم و ساختار قلیان تقریبا در تمام دنیا یکیست و دود حاصله از سوختن تنباکو وارد مقداری آب شده و از آن کشیده می شود ولی در بین انواع ایرانی عربی و هندی قلیان تفاوت هایی وجود دارد. البته این تفاوت ها بیشتر در نوع تنباکو هستند. قلیان اصیل ایرانی ، همان قلیان خوانسار و برازجان است. در سال های اخیر قلیان خوانسار طرفداران خود را به تنباکو های میوه ای سپرده است . در واقع تنباکو های میوه ای ، نوع عربی قلیان ها هستند. نوع هندی قلیان “نارگیله” نام دارد. علت این نام گذاری استفاده از پوست نارگیل بجای تنگ آب است.
یک مخزن آب قلیان بسیار قدیمی
قدمت قلیان در ایران به دوران صفویه می رسد. یکی از نقاشی های دوران صفویان، سربازی را در حال کشیدن قلیان به تصویر کشیده است .این اولین مدرک تاریخی به دست آمده از اشاره به قلیان در ایران است. همچنین برخی سیاحان غربی که در زمان شاه عباس از ایران بازدید کرده اند رواج قلیان و مصرف آن در ایران را گزارش کرده اند. البته در قدیم نوع هندی قلیان (نارگیله) نیز در ایران وجود داشته که به مرور زمان به فراموشی سپرده شده است.
تصویر یک کماندار از دوره شاه عباس در حال کشیدن نوعی قلیان قابل حمل
در ابتدا ایرانیان تنه قلیان را از چوب و ظرف آب آن را از سفال می ساخته اند. این قلیان ها برای کشیدن تنباکو های “خوانسار” یا “برازجان” که به آن ها تنباکوی چوب گفته می شود استفاده می شده است . ایرانیان برای اصطلاحا چاق کردن این قلیان ها، تنباکو ها را مقداری خیس کرده و در سری های سفالی قلیان قرار میدادند و روی آن زغال گداخته می گذاشتند.
قلیان اصیل ایرانی(برازجان)
این نوع قلیان (چوب) طعمی تلخ مانند سیگار دارد. دود آن کم است و گیرایی آن از تنباکوی میوه ای بالاتر می باشد .در این نوع قلیان نیاز به استفاده از فویل برای قرار دادن زغال نیست و زغال گداخته مستقیما بروی تنباکوی چوب قرار می گیرد. همچین بجای شیلنگ ، از نی چوبی برای قلیان ایرانی استفاده می کرده اند .
قلیان های میوه ای که امروزه بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند شبیه به انواع عربی هستند. این قلیان ها دارای تنه ای برنجی با ظرف آبی شیشه ای (تنگ) هستند. بجای نی چوبی هم برای کشیدن آنها از شیلنگ های منعطف استفاده می شود.تفاوت اصلی این نوع با قلیان ایرانی، تنباکوی آن هاست. در قلیان های میوه ای تنباکوهای معطر و حاوی اسانس زیر یک فویل آلمینیومی در سری قلیان گذاشته می شوند و حرارت ذغال بطور غیر مستقیم به آن می رسد و ایجاد دود می کند. البته این نوع تنباکو ها معمولا با اسانس های شیمیایی ساخته می شوند و کیفیت نازلی هم دارند و به نظر می رسد نسبت به تنباکوی خوانسار اصل زیان بار تر هستند.
یک قلیان معمولی از جنس برنج با تنگ شیشه ای برای کشیدن تنباکوی میوه ای
در کشور های غربی تا چند سال اخیر قلیان کاملا ناشناخته بود و برای ایشان پدیده ای نو ظهور است . ولی اخیرا با وجود مهاجران عرب و هندی، قلیان به این کشور ها راه یافته و محبوبیت آن مخصوصا بین جوانان رو به افزایش است. طبق تحقیقات دولتی در آمریکا، دست کم ۳۱ درصد جوانان حداقل یک بار کشیدن قلیان را امتحان کرده اند! در مجموع محبوبیت قلیان در کشورهای غربی به بیش از ۲ دهه نمی رسد.البته قلیانی که در کشور های غربی سرو میشود بیشتر به گونه عربی آن شباهت دارد. در کشور های ترکیه، آلمان، و کشورهای آمریکایی مکان هایی مانند قهوه خانه های ایرانی وجود دارند که فقط برای ارائه قلیان به مشتریان فعالیت می کنند. بعضی از این اماکن مانند سفره خانه های ایرانی مجهز به تخت برای نشستن هستند. البته در سایر کشور ها سرو چای با قلیان رواج ندارد.
محلی برای کشیدن قلیان در ایالت نوادا
